ORTA ASYA İLK TÜRK DEVLETLERİ (ANAYURT’TAN ANADOLU’YA)
Türklerin Orta Asyada ki yaşamları nasıldı
Türklerin ilk yurdu Orta Asya yani Türkistan’dır. Türkistan kelime olarak da “Türklerin yaşadığı ülke” anlamına gelmektedir. Orta Asya’nın coğrafi koşulları çok acımasızdı. Bölgenin yükseltisi 1200-1400 metre arasındaydı. Çok az yağış alıyordu. Kış mevsiminde sıcaklık -50 dereceye kadar düşüyordu. Türkler burada boylar halinde yaşıyorlardı. Boylar aralarında akrabalık bağı olan ailelerden oluşuyordu. Yaşadıkları yerin bozkır olması ve iklim koşulları nedeniyle geçimlerini hayvancılıktan sağlıyorlardı. En fazla at ve koyun besliyorlardı. Hayvanlarına otlak bulmak için yaylak ve kışlaklar arasında konargöçer bir yaşam sürdürüyorlardı. Bahar ve yazda; otu, suyu bol olan yüksek yaylalara, kışları da soğuktan korunabilecek alçak düzlüklere göç ediyorlardı. Bu yaşam biçiminde Türklerin en önemli yardımcısı atlardı. Türkler, atlar sayesinde pek çok yere hâkim oldular, hareket kabiliyeti yüksek ordular kurdular, farklı yerleri yurt edindiler.
Anayurttan Göçler
Bir süre Türkler Orta Asya’dan göç etmek zorunda kaldılar.
Orta Asya’dan Göçlerin Nedenleri:
- Zamanla nüfusun artması, otlakların hayvanları besleyemez olması.
- Boylar arasında çatışmalar başlaması
- Çin’in baskısı.
- Salgın hastalıklar nedeniyle hayvanların çoğunluğunun ölmesi.
ASYA HUN DEVLETİ (M.Ö. 220-M.S. 216)
Orta Asya’dan göç etmeyip kalan Türkler tarafından kurulmuştur. Bilinen ilk Türk devletidir. Devlete Asya Hun Devleti veya Büyük Hun Devleti adı da verilir.
- Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır. (M.Ö. 220-209)
- Çinliler bu dönemde Türk akınlarına karşı koymak için Çin Seddi’ni yapmışlardır. 6000 km uzunluğundaki, 8 metre yüksekliğindeki ve 7,5 metre genişliğindeki Çin Seddi Türk akınlarına engel olamamıştır.
- Teoman’dan sonra devletin maşına Mete Han geçmiştir. Mete Han Çinlilerle mücadele etmiş. Ülkesini en geniş sınırlara ulaştırmıştır. Ordusunu daha iyi yönetebilmek için onlu, yüzlü, binli ve onbinli gruplara ayırmış ve başlarına “onbaşı” yüzbaşı” binbaşı” ve “tümenbaşı” atamıştır. Mete Han tarafından bulunan bu sistem günümüzde tüm dünya orduları tarafından kullanılmaktadır.
- Hunlar, tarihte ilk kez Orta Asya’da yaşayan bütün Türkleri tek bayrak altında toplayan Türk devletidir.
- Hunlar ülkenin hanedanın ortak malı olması (veraset sistemi) ve Çin entrikaları sonucunda M.S. 48’de Kuzey Hunlar ve Güney Hunlar diye ikiye bölünmüş ardından her ikisi de Çin tarafından ortadan kaldırılmıştır. (M.S. 216)KAVİMLER GÖÇÜ (MS 375)
Asya Hun Devleti yıkıldıktan sonra Çin hakimiyetine girmek istemeyen Hunlar, Karadeniz’in kuzeyine göç ettiler. Bu göç sırasında önlerine çıkan devletleri ya yönetimlerine aldılar ya da bu devletler Hunların önünden kaçarak yer değiştirdiler. Tarihte devletlerin bu yer değiştirmesine Kavimler Göçüdenir.Kavimler Göçü’nün Sonuçları:- 1-Göç eden Türkler Avrupa’da, Avrupa Hun Devletini kurdular.
- 2-Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı. (MS. 395)
- 3-476’de Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı.
- 4-Avrupa’nın etnik yapısı değişti. Avrupa’da İngilizler,
- Fransızlar, İspanyollar gibi yeni milletler ortaya çıktı.
- 5-Avrupa uzun süre karışıklık içinde kaldı.
- 6-Günümüz Avrupa devletlerinin temelleri atıldı.
- 7-Avrupa’da feodalite dönemi başladı.
- 8-Avrupa Türk kültürüyle tanıştı.
- 9-Çoğu tarihçiye göre İlkçağ sona erdi ve Ortaçağ başladı.
KÖK TÜRK DEVLETİ- Asya Hun devletinin yıkılmasından sonra Orta Asya’daki Türk boyları siyasi birlikten yoksun olarak dağınık yaşamaya başlamışlardı. Bu dağınık Türk boylarını bir araya getiren Bumin Kağan 552 yılında Kök Türk devletini kurdu.
- Devletin merkezi Ötüken’dir.
- Kök Türkler, tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
- Bumin Kağan’ın ölümünden sonra Çin entrikaları sonucu devlet iyice zayıflamış ve 630 yılında devlet yıkılmıştır.
2.Kök Türk Devleti (Kutluk Devleti)- 681 yılında Kutluk Han Kök Çin esaretinde geçen 30 yıldan sonra Türkleri yeniden bir araya getirerek Kutluk Devleti’ni kurdu.
- Devlet en parlak zamanını Bilge Kağan, Kültigin, Vezir Tonyukuk zamanında yaşamıştır.
- Orhun Yazıtları bu dönemde dikikmiştir.
- İpek Yolu için Çinlilerle mücadele etmişlerdir. Sasanilere karşı Bizans ile anlaşma yapmışlardır.
- Kutluk Devleti 744 yılında Türk boyları Basmiller, Karluklar ve Uygular tarafından yıkılmıştır.
ORHUN YAZITLARI (KÖK TÜRK KİTABELERİ): Türk tarihinin yazılı ilk belgeleridir. Kitabeler halkın görmesi, ibret alması için dikilmiştir. Türk kelimesi ilk kez bu belgelerde kullanılmıştır. Kitabeler Kutluk Devleti ( II. Köktürk Devleti) döneminde Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir. Kitabeler Köktürk Alfabesi ile 8. Yüzyılda dikilmiştir. Tonyukuk anıtı 727, Kültigin anıtı 732’de, Bilge Kağan anıtı ise 735’de dikilmiştir. Kitabeler 1893’de Danimarkalı Wilhelm Thomsen tarafından çözülmüştür. Köktürk Kitabeleri, O dönemdeki Türklerin yaşayışı, mücadeleleri hakkında bize bilgi veren önemli bir kaynaktır.UYGUR DEVLETİ (745-840)- Kutluk devletine son veren Karluk, Basmil eve Uygur boyları tarafından kurulmuştur.
- Kuruldukları yer günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunan Balasagun’dur.
- Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır.
- Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
- Uygurlar din olarak Maniheizm’i benimsemişlerdir. Bu din et yemeyi ve savaşmayı yasakladığı için yerleşik hayata geçtiler ve savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
- Zamanlarına oldukça ileri bir medeni toplum olan Uygurlar, mal edinme, satış protokolü, malı ve eşyayı kiraya verme, ortaklık kurma, evlatlık verme, iş sözleşmesi, köle satışı, vakıfname, vasiyatname, çeşitli konularda belgeler bırakmışlardır.
- Yerleşik yaşama geçen Uygurlar mimari eserler bırakmışlardır. Surlarla çevirdikleri şehirlerinde saraylar, tapınaklar, evler ve dükkanlar inşa etmişlerdir.
- Uygurlar Tarımla uğraşmışlar ve aynı zamanda ticaret yapmışlardır.
- Uygurlar, Çin’den aldıkları matbaayı geliştirdiler, pamuktan kağıt yaptılar.
- Uygurlar 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkıldılar.
TÜREYİŞ DESTANI: Uygurların Destanıdır.Büyük Hun Hakanlarından birinin iki kızı vardı. Kızlarının ikisi de bir birinden güzeldi. Öyle güzeldi ki, Hunlar, bu iki kızın da, ancak ilahlarla evlenebileceğine inanıyor ve bu kızların insanlar için yaratıldığını söylüyorlardı. Hakan da aynı şekilde düşündüğü için kızlarını insanlardan uzak tutmanın yollanın aradı, ülkesinin en kuzey ucunda, insan ayağı az basan veya insan ayağı hiç görmeyen bir yerinde, çok yüksek bir kule yaptırdı. Kızların ikisini de bu kuleye kapattı. Ondan sonra da aklınca inandığı ilaha yalvarmağa, gelip kızlarıyla evlenmesi için yakarmağa başladı. Öyle yalvarıyor, öyle yakarıyordu ki sonunda bir gün. Hakanın kendi aklınca inandığı İlâh dayanamadı ve bir Bozkurt şekline girip geldi. Hun Hakanının kızlarıyla evlendi. Bu evlenmeden birçok çocuklar doğdu; bunlara Dokuz Oğuz-On Uygur denildi. Çocukların hepsinin sesi Bozkurt sesine benzedi. Yine bu çocuklar, birer Bozkurt ruhu taşıyarak çoğaldılar.İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK:Ülke yönetimi: Ülkenin başında Hakan, Han veya Kağan unvanını taşıyan bir hükümdar bulunurdu. Devlet yönetiminde önemli kararlar KUTULTAY adı verilen mecliste alınırdı. Kurultay gerekirse Hakanın önerisini reddebilirdi. Bir defasında Bilge Kağan’ın devletin merkezini surlarla çevirme ve yerleşiş yaşama geçme önerileri reddedilmişti. Kurulaty’a hükümdarın eşi katun(hatun) da katılırdı.Hukuk: Sosyal hayatı düzenleyen yazılı olmayan “töre” adı verilen kanunlar vardı. Töre halkın kendi içinde ve devletle halk arasındaki ilişkileri düzenliyordu. Devlet halkının tüm ihtiyaçlarını karşılıyor ve onları koruyordu.Sosyal Yaşam: İlk Türk devletlerinde halkın geniş hakları vardı. Halk kendine ait sürülere sahipti. Yerleşik hayatı tercih edenler verimli topraklarda tarım yapmışlardır. Orta Asya’nın büyük kısmı bozkırlardan oluşsa da tarıma elverişli yerler de vardı. Kök Türklerde hemen hemen her ailenin bir tarlası vardı.Madencilik: Türkler tarihte demir madenini işleyen ilk milletlerdendir. Demirden bata silahlar olmak üzere pek çok eşya yapmışlardır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder